Diversiteit wordt de norm (Interview Anne-Rose Abendanon)

“2040? Tegen die tijd is diversiteit geen issue meer. Het is een gewoonte,” voorziet Anne-Rose Abendanon. Zij is programmamanager Interculturalisatie bij Cordaan, een grote zorgaanbieder met vestigingen in Amsterdam en andere gemeenten in het westen van het land. In 1980 kwam ze als zestienjarige naar  Nederland. Met geïnteresseerde verwondering beziet zij de veranderingen van de afgelopen jaren. Over de toekomst zegt zij: “Er zijn dan zoveel leefstijlen dat diversiteit de norm is geworden. Het maakt niet meer uit wie je bent, hoe je eruit ziet, welk geloof je aanhangt. Tegen die tijd is er voor iedereen een plek in Nederland.”

Door Jurriaan Omlo en Aletta Winsemius

Toenemende tolerantie

“Nederland is al vanaf 1500 een migratieland. Tolerantie voor groepen die anders zijn, verloopt sindsdien met pieken en dalen. Iedere groep die komt, moet inburgeren en wennen aan een nieuwe cultuur. En de gevestigde orde moet wennen aan de nieuwkomers. Tolerantie en intolerantie wisselen elkaar af. Dat geldt niet alleen voor mensen die van buiten Nederland komen. Ook mensen die hier al hun hele leven wonen moeten soms wennen aan nieuwe leefstijlen of groepen die afwijken van de heersende norm. Denk bijvoorbeeld aan homo’s en lesbiennes. Sinds de jaren zestig en de seksuele revolutie heeft Nederland enorm geïnvesteerd in tolerantie, bijvoorbeeld ten opzichte van seksuele geaardheid. Je ziet dat mensen met een andere seksuele geaardheid zich hier prettig voelen. Het is een reden om in Nederland te willen wonen. Wij zijn een voorbeeld voor het buitenland. Denk aan het homohuwelijk. Wat we hier hebben gezaaid, laat zich ook elders oogsten. Tolerantie is in Nederland niets nieuws onder de zon. Ook al lijkt het wel eens dat er periodes van grotere intolerantie zijn. Denk aan homostellen die weggepest worden. Maar de grote lijn is stijgend, in de richting van meer tolerantie.”

Volgens Abendanon is Nederland in 2040 nog steeds een migratieland. “Er zijn dan vooral veel jonge migranten, uit Zuid-Amerika en Azië. Nederland is vergrijsd. In de toekomst is er een chronisch gebrek aan jongeren. Vooral mensen die vanuit een monocultuur naar Nederlands komen, vanuit een cultuur met weinig verschillen tussen bevolkingsgroepen, vooral zij zullen moeite hebben met integreren. Zij zijn immers niet gewend aan diversiteit.”

Ook de tolerantie voor kwetsbare mensen zal in de toekomst groter zijn, vermoedt Abendanon. Kennis speelt daarin een grote rol. “We leren bijvoorbeeld steeds meer over geestelijke gezondheid. En over de relatie tussen migratie en psychische problematiek, zoals: dementie, eenzaamheid en heimwee. Daardoor kunnen we in 2040 veel beter anticiperen op ziektebeelden en de hulp beter stroomlijnen. Er zullen veel meer mogelijkheden zijn om mensen op te vangen. Niet zozeer intramurale voorzieningen, maar bijvoorbeeld in buurthuizen, meer laagdrempelige activiteiten.”

Waar ontmoeten Nederlanders elkaar?

“In 1980 kwam ik naar Nederland vanuit Suriname, zestien jaar oud. Ik keek om mij heen en dacht: waar en wanneer ontmoeten deze mensen elkaar? Er waren zoveel aparte voorzieningen: een ouderencentrum, een peuterspeelzaal, een tienercentrum. Iedere groep leek in zijn eigen wereld te leven. Er was ook weinig onderling begrip. Ik weet nog dat het tot veel irritatie kon leiden als je met een kinderwagen per ongeluk iemand raakte.” Abendanon heeft een tendens zien ontstaan naar meer ruimte voor mensen met een beperking. “Er kwamen bijvoorbeeld buurthuizen die in het weekend gymactiviteiten organiseerden voor mensen met een beperking. En inmiddels zijn er Paralympics en allerlei sportfaciliteiten voor mensen met een beperking.

De deuren voor deze groep zijn geopend. Het wordt steeds normaler om mensen met een handicap in het maatschappelijke domein te treffen. Een paar jaar geleden was dat nog ondenkbaar. Toen waren ze verstopt in allerlei intramurale voorzieningen. Dat is nu heel anders. Mensen wonen gewoon in de wijk en krijgen ook hulp aan huis. Er zijn allerlei moderne hulpmiddelen, zoals de tillift, elektrische rolstoelen en kleine auto’s voor ouderen die minder mobiel zijn. Mensen worden mobieler en daardoor komen ze ook makkelijker naar buiten. Hierdoor leren wij als maatschappij in toenemende mate dat deze mensen er ook zijn en dat zij het recht hebben om er te zijn.”

Dat is Nederland

Ook al woont Abendanon al dertig jaar in Nederland, zij blijft zich verbazen. “Onlangs at ik bij een vriendin in Amersfoort. Zij heeft sinds kort zo’n Whiskas-poes, uit het asiel. De vorige eigenaar van het beest was uit huis geplaatst. We zeiden gekscherend tegen elkaar: ‘De meneer wordt uit zijn huis gezet en de kat wordt opgevangen!’ Dat is Nederland. Soms hebben we meer aandacht voor dierenleed dan voor mensenleed. Ik hoop dat dit in de toekomst anders zal zijn. Ik hoop bijvoorbeeld dat we oog houden voor ouderen. Ik vind het een groot probleem dat één op de drie ouderen eenzaam is. Dit geldt zelfs voor mensen in het bejaardenhuis. Op de televisie was een bejaarde man aan het woord. Hij vertelde met een onderdrukte snik dat de eenzaamheid niet te beschrijven was. Dat snijdt echt door mijn ziel.”

Een opa of oma adopteren

Abendanon verwacht dat er in 2040 veel meer zorg voor elkaar is en dat mensen meer oog hebben voor kwetsbare mensen. “We hebben dan buurtoma’s en buurtopa’s. Dat zijn ouderen die niet alleen maar opa en oma zijn van hun eigen kleinkinderen, maar die rol ook voor andere kinderen vervullen. In 2040 dragen ouderen een steentje bij in buurthuizen, ze helpen de buurvrouw, organiseren uitstapjes. Ouderen zijn meer onderdeel van het maatschappelijk leven en zitten niet meer achter de geraniums. Onlangs sprak ik een vitale zeventiger die helaas met pensioen moet. Is hij nu verplicht om alleen nog maar met oudere mensen om te gaan? Dat vindt hij zonde van zijn tijd en bovendien heeft hij nog veel te bieden aan de maatschappij. Hij zoekt daarom bewust contact met andere groepen.”

Maatschappelijke ondersteuning, informele zorg, volgens Abendanon gaat het allemaal veranderen onder invloed van migranten, vooral uit Latijns- Amerikaanse en oriëntaalse culturen. In deze culturen is het gebruikelijk dat je niet alleen voor je moeder op bezoek komt, maar ook voor de buurvrouw. “Mijn toekomstdroom is dat wij ook dit leren van andere culturen, dat we naast eten en muziek ook dit soort gewoonten gaan overnemen.“

Vroeger was het ook in Nederland normaler om voor elkaar te zorgen. Volgens Abendanon heeft het Nederlandse zorgstelsel dat met zijn bejaardenhuizen een beetje om zeep geholpen. Urbanisatie en migratie hebben geleid tot grotere afstand tussen familieleden. “Nu moeten we weer meer voor elkaar gaan zorgen en je ziet dat er een beetje paniek ontstaat. Hoe doen we dat? Je kunt afstanden overbruggen met bijvoorbeeld Skype. Maar een opa of oma adopteren bij jou in de buurt, dat is ook een manier.”

In de oriëntaalse en Latijns-Amerikaanse cultuur is zorgen voor elkaar nog steeds een gewoonte. Juist daarom hoopt Abendanon dat migranten de rol op zich nemen om te laten zien hoe het anders kan. “Daarbij is het belangrijk dat er ook interetnische zorg is voor elkaar. Nu gebeurt dit nog slechts incidenteel in enkele wijken. Ik zie mooie voorbeelden van Marokkaanse families die zich ontfermen over kwetsbare autochtonen. Ik ga er vanuit dat deze tendens zal doorzetten. Cordaan stimuleert op dit moment verbindingsprojecten in Bos en Lommer. Migrantenvrouwen die Nederlands willen leren, worden in contact gebracht met eenzame autochtone ouderen. Dit is een mooi voorbeeld van een activiteit die bijdraagt aan tolerantie.”

Meer behoefte aan fysiek contact

In 2040 communiceren we volgens Abendanon niet alleen maar via internet en andere (digitale) kanalen waarvoor fysiek contact onnodig is. “Sinds de opkomst van internet zijn we geneigd ons terug te trekken achter een beeldscherm. Ik denk dat we in 2040 weer meer behoefte zullen hebben aan fysiek contact. Ook op dat gebied kunnen we leren van de nieuwe culturen – met hun nadruk op samenzijn, familiaire gevoelens en zorgen voor je omgeving.”

Van zorg naar welzijn

We vragen Abendanon naar haar visie op de toekomst van de sociale sector. Zij is ervan overtuigd dat de scheidslijn tussen zorg en welzijn zal vervagen. “Die kentering is al gaande. Er zijn allerlei beleidsprogramma’s en ook concrete projecten die zich daar nadrukkelijk op richten of verbindingen leggen. Belangrijk is dat de vraag en de behoefte van de cliënt het startpunt vormen. Daar moet je een aanbod bij zoeken. In het verleden kwam je bijvoorbeeld in het verpleeghuis en het aanbod stond vast. Je dag was helemaal voorgeprogrammeerd. Je wist precies hoe laat de koffie kwam en op welk moment je terecht kon bij een activiteit. Wat dat betreft vindt er een ommekeer plaats. De vraag gaat sturen. Dat is een uitdaging.”

Dat deze omslag niet eenvoudig is, merkt Abendanon in de dagelijkse praktijk van Cordaan. In februari 2011 is de pilot Zorg op Afstand verlengd. In deze pilot wordt aan cliënten zorg en begeleiding geboden via beeldschermcommunicatie. “Wij merken dat het heel moeilijk is om het aanbod goed af te stemmen op de wensen van de cliënt. We hebben geen standaard vragenlijst, ik ga met de ouderen in gesprek. Dan praten we over de toekomst, hoe zij die zien, over hun angst voor computers en over wat zij nodig hebben om het leven makkelijker te maken.”

Deze manier van werken kost meer tijd en dat past niet bij de huidige nadruk op efficiëntie. Volgens Abendanon zal ook hierin verandering komen en zullen de nieuwe culturen daar een belangrijke rol bij spelen. “De Angelsaksische cultuur heeft de klok en de oriëntaalse cultuur heeft de tijd. Dankzij vooral de Aziatische cultuur, met zijn nadruk op rituelen en processen, raakt het ‘tijd nemen voor’ meer ingebed in Nederland. We zullen wel oog houden voor efficiëntie, maar we ontdekken ook dat we het onszelf moeilijk maken als we teveel op de klok blijven letten. We moeten de tijd nemen. Je ziet nu al dat tijd een rekbaar begrip begint te worden.”

Nog meer dan nu staat in 2040 de hulpvraag centraal, verwacht Abendanon. Zij ziet voor zich dat mensen die ondersteuning nodig hebben tegen die tijd terecht kunnen bij laagdrempelige welzijnsloketten in de buurt, bijvoorbeeld bij een huisartsenpost of de supermarkt. De loketmedewerkers zijn generalisten. Komt er iemand met een specifieke vraag, dan wordt hij of zij doorverwezen naar een specialist die maatwerk levert.

Weg uit Nederland?

Het beeld dat Abendanon schetst is optimistisch en rooskleurig. Hoe realistisch is het? “Er is een tijd geweest dat ik niet wist of ik hier wel oud wilde worden, in Nederland. Het waren vooral de nieuwe Nederlanders die toen tegen mij zeiden: ‘Ach, het waait wel weer over, wij gaan nergens naartoe. Onze kinderen zijn hier geboren, de maatschappij moet met ons dealen.’ En je ziet het nu veranderen. Jongeren zijn broodnodig, ook allochtone jongeren. Banken staan al in de rij bij de hogescholen, om talenten naar binnen te halen. En in de zorg zie je dat ook. Met de toenemende vergrijzing zullen ook de allochtone jongeren keihard nodig zijn. Aan die groepen leg ik dus uit dat hun tijd nog komt. Het zou heel raar zijn als we naar Polen gaan voor arbeidskrachten, terwijl zij hier geboren en getogen zijn. Eerst was er het vooroordeel dat allochtone jongeren niet in de zorg wilden werken. Nu blijkt dat ze het niet kennen en dat ze er daardoor niet voor kiezen. Cordaan doet mee aan allerlei campagnes om jongeren te interesseren voor de zorg. We profiteren ervan dat in de islam zorgen voor een ander belangrijk is. Die waarden adopteren wij en we dragen ze ook uit. Zo laat het maatschappelijk veld zien dat de politiek achter de feiten aanloopt.”

Nederland voorloper in de wereld

Abendanon is ervan overtuigd dat de ontwikkeling die zij schetst juist in Nederland een goede voedingsbodem heeft. “Als we blijven vasthouden aan onze gewoonten, aan onze normen, dan blokkeren we. Wanneer je dingen toelaat, het laat gebeuren, dan zie je dat er mooie dingen kunnen ontstaan. Als je blijft hameren op wat de cultuur zou moeten zijn, dan gaat het niet werken. In die zin vind ik Nederland een voorloper in de wereld. Het begon al met Baas in eigen Buik, dat soort campagnes, loslaten van de werelden die door religie gescheiden waren, dat is al een revolutie op zich. Als burgers moeten we blijven vechten voor tolerantie, voor het recht op een eigen leefwijze, voor eigen keuze.”

“Mijn pleidooi voor 2040 is: laten we vooral profiteren van de rijkdom van alle verschillende culturen en laten we daarmee een nieuwe gezamenlijke cultuur creëren. Ik zie de toekomst positief tegemoet, mits we toelaten dat die verandering op gang komt. In het bedrijfsleven volgen mensen een cursus verandermanagement, omdat ze veranderingen willen managen. Maar je moet niet alles willen managen. Als je het gewoon laat gebeuren, dan kunnen er mooie dingen ontstaan.”

photo credit: woodleywonderworks Hands via Photopin (license)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *